سومین نشست از سلسله نشست های الگوی فقهی بازی های رایانه ای برگزار گردید
نشست “روش موضوع شناسی مسائل مستحدثه با تطبیق بر بازی های رایانه ای” از سلسله نشستهای “الگوی فقهی بازی های رایانه ای” با مشارکت مرکز دانش بازی های رایانه ای، انجمن فضای مجازی حوزه علمیه قم و پژوهشکده فقه و حقوق پژوهشگاه فرهنگ و علوم اسلامی برگزار گردید.
این نشست در تاریخ 6 تیر 1401 در ساختمان انجمن های علمی حوزه علمیه قم با حضور حجه الاسلام و المسلمین محمد علی خادمی کوشا به عنوان ارائه دهنده و حجه الاسلام و المسلمین دکتر کدخدایی و حجه الاسلام علی اکبریان به عنوان ناقدین نشست و حضور جمعی از طلاب علاقهمند برگزار گردید..
در ابتدای نشست، حجت الاسلام و المسلمین خادمی کوشا به بیان ضرورت موضوع شناسی پرداختند و فرمودند: بی شک امروزه مساله موضوع شناسی با توجه به کثرت خیلی زیاد مسائل مستحدثه یک موضوع بسیار مهمی در مسائل فقهی است. هر روز تعداد زیادی مسائل مستحدثه و موضوعات جدید در جامعه ما و جامعه جهانی اتفاق می افتد و به وجود می اید و از آن جا که فقه عهده دار پاسخ گویی به مسائل موضوعات است باید بتواند به روز قدم بردارد و موضوعات را شناسایی کند.
همچنین موضوع شناسی یک دانشی است که در زوایای دانش فقه مطرح شده است و امروزه با این کثرت موضوعاتی که عرض شد جایگاه ویژه ای در فقه و فقاهت و اجتهاد و مرجعیت دینی برای جامعه مسلمانان در سرتاسر جهان است.
و جا دارد که در خصوص موضوع شناسی یک ادبیات و یک ضابطه و یک روش بهتر و جامعی که بتواند هم مسائل را و هم موضوعات را به خوبی رصد کند ارائه شود.
استاد درس خارج مسائل فقهی بازی های رایانه ای به تفاوت بین موضوع شناسی و شناخت موضوع پرداختند و موضوع شناسی را مطالعه موضوعات به منظور انطباق عنوانی که به عنوان موضوع حکم قرار گرفته است بر این موضوعات دانسته اند. که خود دو گونه است: قسمی که عنوان دارد و بحث در تطبیق آن است و قسمی دیگر که بیشتر موضوعات مستحدثه از این نوع است فقیه با یک عنوان خاص روبرو نیست بلکه با موضوعات و معنونات روبرو هست و نمی داند چه عنوانی و چه عناوینی بر این موضوع قابل انطباق است و باید این موضوع را کاملا تجزیه و تحلیل کند ایا یک عنوان یا ده عنوان بر آن منطبق است تا حکم شرعی ان را پیدا کنید.
آنچه از موضوع شناسی مدنظر است موضوع شناسی به معنای مصداق شناسی است اما مصداق شناسی به صورت کلی مراد است و مصداق شناسی به صورت جزئی و خارجی مشخص کار فقیه نیست بلکه کار مکلف است.
ایشان در ادامه به فرق موضوع شناسی در مسائل مستحدثه و غیر مستحدثه پرداخته اند و بیان کردند که در مسائل غیرمستحدثه غالبا ما یک عنوان مشخصی داریم و دنبال این هستیم که این عنوان کلی چه مصادیق کلی دارد. اما در مسائل مستحدثه واقع این است که با یک موضوعاتی روبرو هستیم که عنوان انها در منابع و ادله نیامده است و گاهی مسئله مستحدثه ما پیچیدگی دارد و اجزاء و بخشهای زیادی دارد که قابل انطباق بر عناوین متعدد است و مهمترین ویژگی مسائل مستحدثه امروزی از این نوع است که موضوعاتی جدید دارای پیچیدگی و از ترکیب اجزاء زیادی شکل گرفته اند به همین خاطر قابل تطبیق بر عناوین متعدد هستند.
ایشان روش فقهی رایج در موضوع شناسی را تشریح و به آفات آن اشاره کردند.
روش فقهی که تا به امروز رایج بوده و مواجه بودیم هر موضوعی را به تنهای کاملا سعی می کنند محتوای ان را و خود موضوع را تا انجایی که می توانند مطالعه می کنند اجزاء و ارکان مفهومی و رابطه بین اجزاء را بررسی می کنند.
- گاهی بعدها متوجه می شود که دستهای پنهانی در پیدایش این موضوع بوده است و اهداف شومی در پس این افریده و افرینش و تولید انسانی بوده است که باعث می شود حکم مساله عوض شود
- اثاری بر این پدیده مترتب می شود که ان روز که مطالعه می کرد خبری ازاین اثار نبوده است و نرفته سراغ اثار و امروز فهیمده است که اثاری دارد. و این اثار به گونه ای هستند که باعث تغییر حکم می شود و تغییر حکم خود عوارض اجتماعی دارد
حجه الاسلام و المسلمین خادمی کوشا به تشریح نظر خود در بحث موضوع شناسی پرداختند:
موضوعات باید با یک نگاه جامع و با سه جهت مورد بررسی قرار گیرند تا یک نگاه جامع به موضوع تحقق بگیرد .
جهت اول: مطالعه خود موضوع است که از نظر فلسفی هم علت صوری و مادی و گاهی علت فاعلی و از چه اجزای تشکیل شده است و این اجزا چه ارتباطی باهم دارند و مجموعه اینها با همدیگر چه چیزی را تشکیل می دهند یعنی هم نگاه تجزیه ای و هم نگاه ترکیبی داشته باشیم
جهت دوم:
هر پدیده ی بشری از جهتی که متعلق حکم است از نظر تولید یا مصرف یا توزیع (هر پدیده ای و تولید انسانی یک تولید و توزیع و مصرف دارد) از اینرو باید دید که چه هدفی پس این خوابیده است و این اهداف(تولید ، توزیع، مصرف) شاید در حکم دخیل باشند شاید یک موضوع به خودی خود مشکلی نداشته باشد ولی بر اساس اهداف حکمش فرق کند
جهت سوم : اثاری که مقصود نبوده است و معلوم نبوده است و مطلوب نباشند این اثار باید بررسی شوند در برخی مسائل وقتی نگاه می شود از نظر عنوان اولی مشکلی ندارد اما از نظر آثار، به تبع خود آثار شومی به دنبال دارند که فقیه بر اساس آنها هم حکم فقهی میدهد و میگوید آن ذوالاثر تابع این اثر است. و حکم آن، تابع حکم آن است.
از این رو در موضوع شناسی سه زاویه ی نگاه به موضوعات باید باشد تا فقیه بتواند بگوید که اینقدر جهد من بود و آن را به کار گرفتم تا هر آن چیزی که دخیل در حکم بود به دست بیاورم و اگر چیزی به دست نیاوردم پیدا نکردم و براساس آن می تواند حکم بدهد. ولی قبل از این دو مرحله اخیر نمی تواند به صرف اینکه منطبق علیه عناوینی نیست فورا حکم را بدهد.
در ادامه ناقدین، نکته و نظرات خود را در مورد ارائه، بیان کردند و جناب حجت الاسلام و المسلمین خادمی کوشا به پاسخ نقدها پرداختند.
در آخر حجت الاسلام و المسلمین خادمی کوشا به تطبیق ارائه خود (روش موضوع شناسی در مسائل مستحدثه) بر موضوع نوپیدای بازی های رایانه ای پرداخت و به موضوع شناسی بازی های رایانه ای از سه جهت اهداف، محتوی و آثار و در سه مرحله تولید، توزیع و مصرف پرداختند.