موضوع بازی های رایانه ای قماری و قیود دخیل در قمار

جلسه دوم 98/06/31                                                                    تقریر حجت الاسلام عسگر درخشان دوست

از طرف مکلفین و بازی سازها در مورد وقوع قمار در بازی های رایانه ای سوال می شود. با توجه به این گونه سوالات، کاربرها و بازی سازها با مباحث مختلف در ارتباطند.
برخی بازیها برای ورود به بازی شرط مالی دارند و حتما طرف باید پولی را بدهد تا با رایانه یا غیر رایانه بازی کند.

اگر این مبلغ در قالب برد و باخت باشد حکمش چیست؟

ما قبلا انواع تعاملات مالی را گفتیم و صور را بیان کردیم.
برای جواب از این سوالها و انواع تعاملات مالی، حکمشان وابسته به صدق موضوع قمار است. برای پاسخ دادن به اینگونه سوالات ما مسیری را مشخص کردیم و دو سه شرط برای قمار قرار دادیم:1. بازی 2. برد و باخت 3. رهن یا مراهنه
لذا بازی مراهنه‌ای مغالبه ای بازی قماری است. با قید بازی، فعالیتهای جدی خارج می شود یعنی کاری است که جدی نیست به عنوان مثال در حیازت یک شی هر که زودتر رسید حیازت می کند وکار جدی است. و قید دوم یعنی رهنی را بگذارند و سوم شرط بگذارند که هر کس برنده شد رهن را می برد.
دراین گونه بازی ها باید قانون بازی مطالعه شود و دیده شود که این پول بابت چیست؟ ایا بابت بازی است که در این صورت عقد است و قرارداد است و وارد قمار نمی شود اما اگر برای برد و باخت باشد این قمار است و این جواب ابتدایی ماست.
اگر در بازی رایانه ای به گونه ای شرط شده باشد که پول پرداختی در اول بازی به عنوان برد و باخت باشد و ثانیا بدون واریزی امکان بازی وجود نداشته باشد در اینجا مشکل جدی است و از آنجا که عنوان برد و باخت در اینگونه بازی ها هست قماری هستند و بدون واریز در این بازی ها نمی توان کار دیگری کرد از اینرو ابزار قمار می شود.
در این صورت که از بازی هیچ استفاده ای به غیر از قمار نمی توان کرد و جزء الات قمار است و حکم الات قمار را دارند.
بله اگر کسی دوستانه و از پیش تعیین شده که این پول واریزی برای صرف ورود به بازی است و بعدا هر کس پول خود را برمی دارد در این صورت اشکال ندارد اما این استفاده خیلی کم است و نمی تواند آن را از الات قمار بودن خارج کند.
در جایی که پول بابت برد و باخت است می تواند دو حالت داشته باشد: آیا هر طرف برنده شد افزوده ای را می برد و ایا اگر طرف کاربر برنده شد هم چیزی می برد مثلا امتیاز خاص یا بازی مجانی و …. آیا اینجا هم قمار است.
اگر برنده در هر حال چیزی می برد- به گونه ای که در قانون بیاید- در این صورت قمار حساب می شود و اینکه طرف مقابل یک سیستم و نرم افزار است تغییری در موضوع ایجاد نمی کند چرا که این نرم افزار نماینده شرکت یا ناشر است و قمارباز الکترونیکی است.
اما اگر وارد بازی می شود و مبلغی را پرداخت می کند و وقتی برنده می شود چیزی به دست نمی اورد و اگر ببازد پول را هم از دست می دهد ایا این حالت قمار است یا نه؟
این باز هم قمار است و از نظر عرف این هم برد و باخت محسوب می شود و عرفا قمار بر آن تطبیق می کند و مراهنه(رهن) و مغالبه بر آن صدق می کند.
همانطور که در تعریف قمار گفته شد اگر بخواهیم به دقت لغوی نگاه کنیم باید مراهنه باشد و دو طرف مال بگذارند اما با دید عرفی این را هم مراهنه فرض می کنند و در قمار همین را کفایت می دانند. اما اگر بخواهیم بر لغت جمود کنیم در این صورت باید مراهنه باشد.
ما در بحث اسب سواری گفتیم که در قمار به گونه ای است که همه پول می گذارد قمار ومراهنه می شود ولی اگر همه پول نمی گذارند ایا عرف به این قمار می گوید در بازی ها، طرف رایانه پول نگذاشته اما همه امکانات را ان ایجاد کرده است ایا نگاه عرفی قمار است. در اینجا یک طرف چیزی را از دست می دهد و طرف دیگر اصلا چیزی از دست نمی دهد. در اینجا هر چند طبق معنای لغوی مراهنه نیست اما عرف از معنای لغوی القاء خصوصیت کرده است و مهم این است که چیزی را به وسیله‌ی غلبه به دست اورده است که در این صورت معنای عرفی و لغوی باهم فرق می کند.
در برخی از منابع لغوی، واژه رهن را داشتیم و آن منابع لغوی که مراهنه را در قمار شرط دانسته اند به وسیله عرف اصلاح می شود و در نتیجه قید رهن در قمار دخیل است و قید مراهنه با آن معنای ضیقش دخیل نیست.
و اضافه بر آن در روایات و فهم برخی اصحاب اینگونه است و در جایی که یک طرف پول می گذارد این را قمار می شمردند.
عن ابن ابی الجارود: از حاتم طایی که اموالش را گاهی مواقع می گذاشت و به صورت مغالبه برمی داشت آن را قمار می دانستند.
همچنین در نثار برخی اینها را قمار می دانستند.
علاوه بر فهم اصحاب و برخی روایات، فهم عرفی را هم می توانیم اضافه کنیم و در لغت هم برخی رهن و برخی مراهنه را شرط دانسته اند که قدر متیقن از معنای لغوی در جایی است که مراهنه باشد اما سوال این است که در جایی که رهن باشد ایا قمار است؟ گفته می شود احتمال دارد اما در عرف این را هم قمار گرفتند که شاهد بر آن روایات و کلام اصحاب است.
ما می خواهیم ثابت کنیم که در عرف ان روز هم رهن قید قمار بود و فقط مراهنه نیست و با شواهد روایی و عرف اصحاب این ثابت می شود. لذا این بحث جایش در معنای قمار است و معنای لغوی قدر متیقنش مراهنه است و در جایی که شک داریم به وسیله عرف تکمیل می شود.
حال اگر از کلام عرف به اطمینان نرسیدیم در این صورت باید به قدر متیقن لغوی عمل کنیم و آن جایی است که مراهنه باشد و طبق این معنا بازی رایانه ای در جایی که یک طرف پول می گذارد نباید قمار باشد. و در صورت شک، اصل عدم قمار است و لذا معلوم نیست قمار باشد و ادله قمار شامل آن نمی شود.
یک نکته را باید متذکر شد که شرط بندی ها در عرف مطلقا قمار نیست گاهی موقع جعاله است و برخی از انواع ان قمار است و در جایی که مغالبه باشد می تواند قمار باشد.
حال در بحث بازی‌های رایانه‌ای، اگر به گونه ای باشد که برد و باختی باشد و نتوان استفاده ای دیگر داشته باشد این الات قمار است و حال حکم ان چیست؟ ایا می توان ان را برای غیر قمار خرید؟ و یا استفاده کرد و یا نگهداری کرد؟ و یا ان را ساخت؟
ایا بازی ساز می تواند بازی اینگونه ای بسازد؟
در جواب می گوییم نمی شود. چرا که الت قمار است و حتی با فرض استفاده در غیر قمار، هم جایز نیست. چرا که اگر چیزی الت مختصه قمار محسوب شود برای منظور سرگرمی صرف هم نمی توان آن را ساخت.
از اینرو بحث در جواز و عدم جواز ابزار مخصوص قمار، ساختن، فروختن و بازی کردن با انها و ادله و توجیه حکم آنها است.
و این جوابِ چند دسته از بازی های رایانه ای را می دهد.
از جمله این بازی ها، می توان به بازی‌های رایانه‌ای که استفاده دیگری غیر از قمار را ندارد و همچنین بازی های که بیشترین کاربرد آنها برد و باختی باشد به گونه ای که نزد مردم با دیدن این بازیها، معنای برد و باختی و قماری تداعی می کند مثل شطرنج در چندین سال پیش یا تخته نرد؛ اشاره کرد.
در قسم سوم از بازی ها، می توان به بازی های اشاره کرد که هر دو استفاده(قماری ، بدون برد و باخت) را دارد و دو استفاده و کاربرد در آنها رواج دارد
از اینرو در این سه نوع از بازی های رایانه ای باید حکمشان روشن شود.