موضوع حکم بازی با ابزار قمار به صورت قماری یا بدون برد و باخت
جلسه سوم 98/07/01 تقریر حجت الاسلام عسگر درخشان دوست
بحث در خصوص بازیها از جهت قمار بودن و تعاملات مالی در بازی های رایانه ای، از آن نوع تعاملات که در قالب عقود و معاملات شرعی قرار نمی گیرند و غیر عقد و قراردادی است و غیر معاوضی هستند یکی از آنها قمار است به این عنوان که مالی جا به جا می شود و انتقال مال بر اثر مغالبه است و معامله نیست و بازی ها از این جهت تقسیمات مختلفی دارند یکسری به صورتی اند که برد و باختی هستند و بدون این قابل تصور نیست و باید برای ورود به بازی، مبلغی داده شود و بر اساس برد و باخت باشد. و اگر برنده شود پول برگردانده می شود.
مبنای این داد و ستد، بعت و اشتریت نیست بلکه مغالبه است.
اگر این چنین بازیی وجود داشته باشد از ابزار قمار است چون این نرم افزار هیچ کارایی غیر از برد و باخت و بازی برد و باختی ندارد و کارایی دیگری، غیر از برد و باختی نمی توان با آن انجام داد و لذا ساختن آن و فروختن، بازی کردن با آن هم حرام است چون از مصادیق روشن قمار است.[1]
« القِمار هو بكسر القاف كما عن بعض أهل اللغة: «الرهن على اللعب بشيء من الآلات المعروفة» … و كيف كان، فهنا مسائل أربع؛ لأنّ اللعب قد يكون بآلات القِمار مع الرهن، و قد يكون بدونه، و المغالبة بغير آلات القِمار قد تكون مع العوض، و قد تكون بدونه.
فالأُولى- اللعب بآلات القِمار مع الرهن. و لا إشكال في حرمته و حرمة العوض، و الإجماع عليه محقّق، و الأخبار به متواترة»[2]
طبق تعریف شیخ از قمار، لازم نیست دو طرف پول بگذارند و یک نفر هم پول بگذارد کفایت می کند.
از اینرو در بازیهای رایانه ای اگر یک طرف گرو می گذارد و بر اساس برد و باخت باشد این قمار است و لزوما نیاز نیست دو طرف گرو بگذارند. از اینرو بازی های که برد و باختی و همراه با رهن و مغالبه باشند بازی قماری هستند. و حکم این بازی روشن است و در هر صورت و وجهی حرام و قمار است. و این از آلات مختصه قمار است.
صورت دوم: بازی رایانهای به گونه ای است که برای بازی کردن با آن لازم است پول پرداخت شود و برای برد و باخت هم هست اما امکان بازی کردن بدون برد و باخت هم وجود دارد.
اینگونه بازی ها دو حالت دارد:
- در عرف مردم بیشتر به عنوان برد و باختی استفاده می شود.
- بیشتر سرگرمی است.
اگر صورت اول باشد و برد و باختی باشد و کم به صورت سرگرمی صرف استفاده شود این در بین مردم الت قمار شمرده می شود و احکام الات قمار را دارد.
اما در صورت دوم که بیشتر غیر قماری است الت قمار حساب نمی شود اما اگر برد و باختی بازی کنند قمار و حرام است.
در باب قمار بازی کردن، چهار مساله مطرح است:[3]
- الات قمار را برای قمار(برد و باختی) مصرف کند
- الات قمار برای غیر قمار استفاده شود
- غیر الات قمار برای قمار استفاده شود
- غیر الات قمار برای غیر قمار و برد و باخت استفاده شود. مسابقات غیر برد و باختی
این مساله امروز ما که ابزار و بازی دو گونه استفاده داشته باشد که یک استفاده و کاربرد قماری و استفاده دیگر غیر قماری اما کم است. حال اگر کاربرد دوم و حالت غیر قماری استفاده شود چه حکمی دارد؟
ضابطه الات قمار:
الات قمار ضابطه دارد و آن ابزاری است که بیشترین استفاده از آنها نزد و مردم، برد و باختی باشد.
حال سوال این است که اگر آلات قمار برای استفاده غیر قماری استفاده شود چه حکمی دارد ؟
بیشتر فقهاء نظرشان این است که وقتی چیزی الت قمار شد هر گونه استفاده و مشغولیت با آن هم حرام است.[4] شیخ انصاری این را از مسلمات گرفته است و ادله آن را بیان کرد.
« و الأولى الاستدلال على ذلك بما تقدّم في رواية تحف العقول من أنّ ما يجيء منه الفساد محضاً لا يجوز التقلّب فيه من جميع وجوه الحركات. و في تفسير القمي، عن أبي الجارود، عن أبي جعفر عليه السلام في قوله تعالى «إِنَّمَا الْخَمْرُ وَ الْمَيْسِرُ وَ الْأَنْصابُ وَ الْأَزْلامُ رِجْسٌ مِنْ عَمَلِ الشَّيْطانِ فَاجْتَنِبُوهُ» قال: «أمّا الخمر فكلّ مسكر من الشراب إلى أن قال-: و أمّا المَيسِر فالنرد و الشطرَنج، و كلّ قِمار ميسر إلى أن قال-: و كلّ هذا بيعه و شراؤه و الانتفاع بشيء من هذا حرام محرّم». … و يؤيّد الحكم ما عن مجالس المفيد الثاني رحمه اللّه ولد شيخنا الطوسي رحمه اللّه بسنده عن أمير المؤمنين عليه السلام في تفسير المَيسِر من أنّ «كلّ ما ألهى عن ذكر اللّه فهو المَيسِر»[5]
در اینجا ابتدا چند نکته بیان می شود:
ایا بازی با الات قمار بدون برد و باخت از مصادیق قمار است؟
قطعا این قمار نیست چون تعریف قمار در لغت و عرف و روایات بر این مورد صدق نمی کند بلکه تسامحا و مجازا صدق قمار می کند و این در حالی است که موضوع احکام شرعی عنوان و موضوع حقیقی است نه مجازی و تسامحی.
شیخ انصاری در این مورد بیان داشته است که فی صدق القمار علیه نظر[6]، بازی کردن با الات بدون برد باخت محتاطانه در آن مشکوک است و اگر در صدق موضوعی مشکوک شد نمی توان به مطلقات باب قمار تمسک کرد. و این استعمال است و اعم از مجاز و حقیقی است و ان چه در ادله است عنوان حقیقی باید صدق کند.
ادله حرمت بازی با الات قمار بدون برد و باخت:
- اولین دلیل روایت تحف العقول است:
« إِنَّمَا حَرَّمَ اللَّهُ الصِّنَاعَةَ الَّتِي حَرَامٌ هِيَ كُلُّهَا الَّتِي يَجِيءُ مِنْهَا الْفَسَادُ مَحْضاً نَظِيرَ الْبَرَابِطِ وَ الْمَزَامِيرِ وَ الشِّطْرَنْجِ وَ كُلِّ مَلْهُوٍّ بِهِ وَ الصُّلْبَانِ وَ الْأَصْنَامِ وَ مَا أَشْبَهَ ذَلِكَ مِنْ صِنَاعَاتِ الْأَشْرِبَةِ الْحَرَامِ وَ مَا يَكُونُ مِنْهُ وَ فِيهِ الْفَسَادُ مَحْضاً وَ لَا يَكُونُ فِيهِ وَ لَا مِنْهُ شَيْءٌ مِنْ وُجُوهِ الصَّلَاحِ فَحَرَامٌ تَعْلِيمُهُ وَ تَعَلُّمُهُ وَ الْعَمَلُ بِهِ وَ أَخْذُ الْأَجْرِ عَلَيْهِ وَ جَمِيعُ التَّقَلُّبِ فِيهِ مِنْ جَمِيعِ وُجُوهِ الْحَرَكَاتِ كُلِّهَا» [7]
هر چیزی که ابزار فساد باشد و بتوان از آن در امور فساد استفاده کرد هر گونه تصرفی در آن جایز نیست.
اشکال به استدلال:
استناد به روایت مشکل دارد چرا که سند آن مشکل دارد و مرسل است و هم در استدلال اشکال وارد است چرا که در روایت اشاره به یک کبرای کلی دارد و هر چیزی که فساد زا باشد همه تصرفات در آن اشکال دارد و حال این که مصداق ما فساد زا نیست و این مورد استفاده از ابزار در جهت بدون فساد است.
ان قلت: وقتی می گوید هر چه فساد افرین باشد و الات قمار با این فرض از نگاه عرف فسادزا است و منشا فساد است. و حال کاربرد بدون فساد توسط این گروه اندک آن را از منشا فساد بودن خارج نمی کند و روایت، هر تصرفی را در آن جایز نمی داند.
تقریر آیت الله خویی: هر چیزی که فساد محض دارد و الت قمار هم یجی منه الفساد ، و اگر قمار باشد که فساد دارد. و هر چیزی که یجی منه الفساد نباید از آن استفاده کنید. و منشا فساد را نباید هیچ تصرفی ولو بازی از آن بکنید.
جواب از ان قلت: در روایت «ما یجی منه الفساد محضا» داریم در حالی که این ابزار با این استفاده و کاربرد فساد نیستند از ایرو این ابزار فساد محض نیستند و موضوع محقق نمی شود تا روایت و کبری کلی آن را بگیرد. چرا که این شی و ابزار دو منظوره است هر چند کاربرد مورد نظر اندک است.
از اینرو با این دلیل به خاطر ضعف استدلال و سند نمی توان بر مدعی و حکم حرمت استدلال کرد.
[1]. «المسألة الاولى أنه لا خلاف بين الفقهاء من الشيعة و السنة في حرمة اللعب بالآلات المعدة للقمار مع المراهنة، و من هذا القبيل الحظ و النصيب المعروف في هذا الزمان المعبر عنه في الفارسية بلفظ (بليط آزمايش بخت) نظير اللعب بالأقداح في زمن الجاهلية بل على حرمة القمار ضرورة مذهب الإسلام. و تدل عليها الآيات المتظافرة و الروايات المتواترة من طرقنا» ایت الله خویی ابوالقاسم، مصباح الفقاهة (المكاسب)، ج1، ص: 368
[2]. شیخ انصاری، مرتضی، كتاب المكاسب (للشيخ الأنصاري، ط – الحديثة)، ج1، ص: 371
[3]. و كيف كان، فهنا مسائل أربع؛ لأنّ اللعب قد يكون بآلات القِمار مع الرهن، و قد يكون بدونه، و المغالبة بغير آلات القِمار قد تكون مع العوض، و قد تكون بدونه. كتاب المكاسب (للشيخ الأنصاري، ط – الحديثة)، ج1، ص: 371
[4]. «في اللعب بالآلات المعدة للقمار بدون الرهن: بأن كان الغرض منه مجرد الانس و الفرح، كما هو المرسوم كثيرا بين الأمراء و السلاطين. و هذا أيضا لا إشكال في حرمته، بل في المستند بلا خلاف فيها، و قد وقع الخلاف في ذلك بين العام» مصباح الفقاهة (المكاسب)، ج1، ص: 369
[5] . شیخ انصاری، مرتضی، كتاب المكاسب (للشيخ الأنصاري، ط – الحديثة)، ج1، ص: 373
[6]. «اللعب بآلات القِمار من دون رهن. و في صدق القِمار عليه نظر؛ لما عرفت، و مجرّد الاستعمال لا يوجب إجراء أحكام المطلقات و لو مع البناء على أصالة الحقيقة في الاستعمال؛ لقوّة انصرافها إلى الغالب من وجود الرهن في اللعب بها.» كتاب المكاسب(للشيخ الأنصاري، ط – الحديثة)،ج1، ص: 372
[7]. ابن شعبه حرانى، حسن بن على، تحف العقول ص335