موضوع ادله حرمت بازی با آلات قمار بدون برد و باخت
جلسه پنجم 98/07/06 تقریر حجت الاسلام عسگر درخشان دوست
یکی از دلایل اینکه می خواهیم ادله تحریم الات قمار بیشتر مورد توجه قرار گیرد این است که در تطبیق موضوع حرام بر موارد و مصادیقش، نیاز است که به ادله توجه شود و بحث تطبیقی و موضوع شناسی نمی تواند جدای از ادله شکل بگیرد از این جهت لازم است مباحث مربوط به ادله را پیاده کنیم.
دو مطلب را قبل ازاین که وارد نتیجه گیری شویم بیان می‌کنیم.
یک: یکی از مباحث کلیدی در مباحث تحریم قمار، آلات و شناخت الات قمار است و ضابطه شناخت قمار چیست؟ و اینکه چه چیزی بعد از شناخت آلات قمار از الات قمار خارج و یا از الات قمار محسوب می شود؟
چیزهای که در بین مردم به عنوان ابزار قمار شمرده شوند و مردم توقعشان ازاین ابزار فعل قماری است اگر چه در جاهای دیگر و کاربردهای غیر قماری می توان استفاده شوند. فرد اتم آلات قمار، ابزاری است که فقط در مورد قمار استفاده شود که این ابزار کم هستند و مثال آن می تواند نرم افزارهای باشد که پیش فرض ورود به آنها پول گذاشتن و برد و باختی است.
حال این ضابطه است چه به ندرت از آن استفاده دیگری شود یا نشود.
در جواب سوال دوم که در چه صورتی این الات از حالت قماری در می آیند می توان گفت که اگر استفاده غیر قماری به صورت یقین از آن رایج شود و استفاده غیر قماری به اندازه ای زیاد باشد که با استفاده قماری آن مساوی یا بیشتر باشد از آلات قماری خارج شده است. اما اگر استفاده در غیرقماری کمتر باشد و یا به ندرت باشد از قماری بودن خارج نمی شود و دلیل این ضابطه متفاهم عرفی است. و در عرف می بینیم که وقتی یک چیز را به فعلی نسبت می دهند زمانی است که استفاده غالب آن گونه باشد.
و نیز زمانی که یقین کنیم که استفاده متعارف و زیاد آن و غالب آن قماری باشد یعنی حالت قماری برای شئی حادث شد آن شی از آلات قمار می شود و در جایی که شک کنیم حالت سابق استصحاب می شود.
حال، بازی های رایانه ای حکم آنها چیست؟ اگر بازی رایانه‌ای از الات قمار باشد این استفاده کردن از ان به صورت قماری حرام است و حتی برای سرگرمی و غیر قماری نیز حرام است و دلیل ان هم گفته شد.(جلسه قبل)
اما اگر بازی رایانه ای الت قمار باشد و برای غیر قمار استفاده شود در این صورت اثبات حرام مشکل است و با بررسی ادله، دلالتی بر حکم حرمت ندارند.
دلیل ایت الله خویی این بود که ادله قمار اطلاق دارند و ادله ای که روی شطرنج و نرد و … و ابزار رفتند اطلاق دارند که چه استفاده قماری باشد و چه استفاده غیر قماری باشد. ما این را نپذیرفتیم چرا که ادله احکام به گونه ای هستند که وقتی چیزی متعلق حکم قرار می گیرد استفاده غالب آن مورد حکم است مثلا در خمر اکل خمر است در طین اکل آن است و این در جایی است که متعلق حکم دقیقا مشخص نشده باشد. اما اگر مشخص شده باشد مثلا گفته باشد اکل حرام است یا بیع حرام است در انجا کاری نداریم.
و دلیل ما یجی منه الفساد دلیل خوبی بود اما سند آن ضعیف بود و قمار حرام و فساد است و هرگونه تصرفی در آن حرام است اما بر استفاده از الات در غیر قمار دلالتی ندارد.
حال اگر چنین ادله ای نداشتیم ایا می توان از ادله عام استفاده کرد؟
در مورد شطرنج و نرد این حکم جاری است و کسی بین نرد و شطرنج و غیر اینها از الات قمار فرق نگذاشت و عدم فصل داریم و لذا اینها هم حرام اند مطلقا. اما اشکال ما در این است که متعلق حکم با توجه به جهت استفاده آن و مناسب با حکم مورد توجه آن است مثلا «النساء : 23 حُرِّمَتْ عَلَيْكُمْ أُمَّهاتُكُمْ » معلوم است که منظور ازدواج است. ما حکم را فهمیدیم و موضوع را هم فهمیدیم اما این حکم برای چیست و کدام جهت است؟ انچه رایج نزد مردم است آن مورد نظر دلیل است.
ان قلت: اگر حکمی به ذات موضوع بخورد همه کاربردها واستفاده های آن حرام است؟
در جواب می گوییم این تا زمانی است که استفاده متعارفی نداشته باشد و در بین مردم برای استفاده خاص شناخته شده نباشد و الا به تعبیر شیخ انصاری انصراف دارد و شیخ می فرمود که ذات انصراف دارد به متعارف در عرف و بنده عرض کردم که آن متعلق حکم را از قرائن می خواهیم دربیاوریم و می خواهیم کاری که همیشه عرف انجام می دهد و متعلق را از راه شناخت خود حکم و کاربرد و استفاده های از ان شی به دست می اورد و سِرش هم این است که در قران مواردی داریم که حکم روی ذات رفته است اما همه استفاده های آن حرام نشد و در روایات و عرف هم اینچنین است و ذهن عرف اصلا سراغ اینها نرفته است تا تخصیص بزنیم.
بنابراین این اطلاق را نمی توان برداشت کرد و در اطلاق باید بدانیم که متکلم در مقام بیان همه استفاده های از آن شی است و انصافا این گونه نیست.
دلیل عمده عدم جواز آلات قمار در کاربردهای غیرقماری به نظر ما دلیل عمومی است.
ما دلیل عمده را برای تعمیم قماری شدن بازی های رایانه ای، ترویج ماده فساد و یا احیاء و یا نگهداری ماده فساد می دانیم و این دلیل عام است و اگر این باشد حکم خود به خود مقید می شود و استفاده از بازی رایانه ای در صورتی که ترویج فساد باشد حرام است. اگر استفاده شما به گونه ای است که ترویج در ان نباشد مثلا تحلیل بازی برای حکم شناسی و یا استفاده از قسمتهای خوب آن بدون اینکه ترویج فساد باشد اشکال ندارد.
اگر ما دلیل را خوب بشناسیم می توانیم خوب تطبیق دهیم و جاری بودن حکم را هم می شناسیم. و حال که غیر ترویج حرام دلیلی شناخته نشد لذا موضوع شما حول ترویج می چرخد.
برای ترویج ماده فساد هم دلیل عقل و هم ادله کلی و هم دلیل قرانی[1] و روایی[2] وجود دارد و علماء و فقهاء این را از مسلمات گرفتند و از همه این ادله فهمیده می شود که ترویج فساد حرام است.
اگر بازی رایانه ای طوری وانمود شود و به گونه ای ترویج شود که مثلا چیزهای مثبت ترویج شود این موضوع فساد و حکم عوض می شود. آلت فساد بودن موضوعیت ندارد با توجه به گفته ما، ترویج اینجا ملاک است و اگر ما آن ادله دیگر را می گرفتیم الت بودن ملاک بود. و اینجا ما کاری به الت فمار نداریم بلکه اگر این کار به گونه ای است که باعث شود افراد سراغ فساد بروند این ترویج فساد است و اگر باعث شود که از فساد بازداشته و به ترویج کارهای خوب باشد دیگر ترویج فساد نیست.
[1]. النور : 19 إِنَّ الَّذينَ يُحِبُّونَ أَنْ تَشيعَ الْفاحِشَةُ فِي الَّذينَ آمَنُوا لَهُمْ عَذابٌ أَليمٌ فِي الدُّنْيا وَ الْآخِرَةِ وَ اللَّهُ يَعْلَمُ وَ أَنْتُمْ لا تَعْلَمُون.
[2]. «وَ قَالَ النَّبِيُّ ص إِنَّ اللَّهَ إِذَا حَرَّمَ شَيْئاً حَرَّمَ ثَمَنَه» ابن أبي جمهور، محمد بن زين الدين، عوالي اللئالي العزيزية في الأحاديث الدينية ؛ ج2 ؛ ص110 ؛
عَنْهُ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ إِسْمَاعِيلَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص مَنْ أَذَاعَ فَاحِشَةً كَانَ كَمُبْتَدِئِهَا وَ مَنْ عَيَّرَ مُؤْمِناً بِشَيْءٍ لَمْ يَمُتْ حَتَّى يَرْكَبَهُ. كلينى، محمد بن يعقوب بن اسحاق، الكافي (ط – الإسلامية) ؛ ج2 ؛ ص356
